جوامع عقب‌افتاده، مثل تنِ انسانِ خفته است. انسان خفته، پس از ساعات ‏طولانی که روی یک طرفِ تن خود خوابیده، احساس خواب‌رفتگی می‌کند و هم‌چنان در خواب شانه‌به‌شانه می‌شود و باز می‌خوابد، آن‌قدر که دوباره آن طرف تنش به خواب برود. و پس از ساعتی احساس کند که باید به طرف دیگر بخوابد. چنین جوامعی در خواب گرده‌به‌گرده می‌شوند و در واقع به دورِ خود غلت می‌زنند، اما خیال می‌کنند که پیش می‌روند.[1]
---------------------------------------------
1. فیلم مستند «شاملو؛ شاعر آزادی»- به کارگردانی مسلم منصوری و تهیه‌کنندگی بهمن و بهروز مقصودلو، 1376.


برگرفته از کتاب:
دیانوش، ایلیا؛ لالایی با شیپور (گزین‌گویه‌ها و ناگفته‌های احمد شاملو)؛ چاپ سوم؛ تهران: انتشارات مروارید 1388.